ایران در چند دهه حیات اقتصادی، نوسانات اقتصادی متفاوتی را تجربه کرده­ است، هر از چند گاهی هم خبر از موج جدیدنوسانی به میان می‌­آید. طبق آمار دهه نود بیشترین گرانی دلار در شش دهه اخیر را داشت ه­است.

این آمار و ارقام ما را به این فکر می‌اندازد که چرا؟ برای این امر دلایل مختلفی به ­نظر می­‌رسد که فقط در خارج کشور خلاصه نمی‌­شوند، بلکه باید به­ دقت داخل کشور را هم رصد کنیم تا به علت‌های اصلی این بحران برسیم

دلایل خارجی

 جمهوری اسلامی ایران چهار دهه است که با تحریم ظالمانه دست به ­گریبان است، تحریم‌­هایی که می‌­خواهند ایران را شعب­ ابی‌طالب کنند و به ­این­ خاطر ایران فرصت فروش خارجی محصولات خود و انتقال ارز آن به داخل را ندارد. هم­چنین پول­هایی هم که در خارج مرزهاست بلوکه شده و عملا غیرقابل دسترس‌­اند، دیگر اینکه تحریم، ترس و امتناع شرکت­های خارجی در همکاری با ایران را به ­دنبال داشت که تامین مایحتاج ایران از خارج کشور را با هزینه‌های مضاعف همراه کرده­ است.

با شیوع کرونا و بسته شدن مرزها مشکل دوچندان شد. در صدر اسلام هم با آن شرایط سختی که برای مسلمین به وقوع پیوست با مقاومتی که نشان دادند، سرانجام برنده اصلی مسلمانان بودند و وعده الهی «حزب الله هم الغالبون» تجلی پیدا کرد.

 دلایل داخلی، ضعف مدیریت

 شرایط بحرانی مدیریت بحران می‌­طلبد؛ اما انگار هنوز مدیریت بحرانی شکل نگرفته­ است تا جلوی ریخت و پاش ارزی و تامین ارز لازم را برعهده گیرد. در این برهه‌های حساس اختصاص ارز رانتی و دامن زدن به نوسانات که مشوّق مردم به سرمایه‌گذاری در آن است، هم­چنین واردات هر کالای ریز و درشتی از خارج کشور که بار ارزی را تحمیل می­‌کند و عدم حمایت از تولید داخل به ­ویژه صنایع تبدیلی و دانش بنیان که ما را بی­نیاز از خارج خواهد کرد و حتی خود ارزآوری به ­همراه دارد، کار غلطی است. دراین ­باره بهتر است نیم­ نگاهی به پیشینه رشد و شکوفایی اقتصادی کشورهای ژاپن و چین بیندازیم که با تکیه بر توان داخلی و فناوری­های نوین و البته تحمل سختی­ های این مسیر توانستند بدون تکیه به غرب راه رشد را طی کنند و جز ده اقتصاد برتر دنیا شوند.

واسطه‌گری‌های نامولد اقتصادی

 ایرانیان در کنار فرهنگ­های پسندیده‌ای که دارند، فرهنگ­های غلطی را هم گاهی به نمایش می­ ‌گذارند؛ مثلا وقتی نمودار قیمت ارز رو به ­بالا باشد به ­سرعت صف خرید دلار جلوی صرافی­ها ظاهر و هیجانات بر رفتار معامله ­گران حاکم می‌شود، برعکس آن هم وقتی قیمت در شیب نزول قرار گیرد، صف­های فروش پدیدار شده و این خود بر نوسان قیمت ارز اثرگذار است.

دود این عطش خرید و فروش هیجانی و کاذب در اصل به­ چشم همه مردم می­‌رود، چون نوسان ارز نوسان کل اقتصاد را در پی دارد. چند سال قبل در ترکیه بر اثر نوسانات دلار مردم به خیابان­ها آمدند، اما نه برای خرید ارز بلکه برای آتش زدن و زیر پا گذاشتن دلار و حمایت از پول ملی خودشان که این پشت کردن به دلار باعث شد التهاب آن در بازار ترکیه در آن زمان فروکش کند.

ضعف دستگاه‌های نظارتی

 دلالی­‌ها و سوداگری­‌هایی که در بازار می‌­شود قیمت­ها را به­ شدت متاثر می­‌کند؛ شایسته است که دستگاه­های نظارتی به این امر ورود کنند، چون این دلالان که قدرتمند هم هستند با دستکاری­های مصنوعی در بازار و جوسازی با قیمت­ها بازی می­‌کنند. بنگاهداری بانک­ها و ورود آنها به عرصه معاملات اقتصادی و سوداگری یکی از این موارد است که با ورود سیل نقدینگی در دست آنها در یک بازار آنها تبدیل به بازیگر و بازیگردان آن بازار می­‌شوند و تعیین قیمت با میل آنها صورت می‌­گیرد.

فرهنگ مصرف کالای خارجی

مورد دیگر فرهنگ مصرف­ گرایی است که متاسفانه روبه ­رشد است؛ استفاده از برندهای وارداتی و معروف و کالاهای خارجی که تولید داخل هم دارند و یا مسافرت خارجی به جای سفر داخلی باعث تحمیل بار ارزی می‌شود و تقاضا را در بازار بالا می‌­برد. اقتصاد کشور مثل چرخه­ای است که اگر پول در داخل آن خرج شود در آن چرخش می‌­کند و از جیبی به جیب دیگر می‌­رود؛ اما اگر از چرخه اقتصادی کشور بیرون رود از جیب همه رفته و از چرخه خارج خواهد شد.

در آخر هم می­‌توان به فرهنگ ذخیره‌­سازی بین مردم اشاره کرد. از گذشته به دلیل قحطی‌­ها و مشکلاتی که در تاریخ بر ایرانیان تحمیل شده ­است؛ تمایل به انبار کردن و ذخیره کردن آنچه دارند به­ وجود آمده­ است. در بحث ارزی خرید و ذخیره کردن یا به قولی پنهان کردن ارز توسط نهادهای حقیقی و حقوقی آسیب ­رسان به بازار ارز است به جای اینکه از این ارزها در سرمایه­‌گذاری و فعالیت مولد استفاده شود.