نخستین شماره گزارش سیاستی پایش تحولات انقلاب صنعتی چهارم به همت مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی و دفتر مطالعات راهبردی رونق تولید منتشر شد.

انقلاب صنعتی چهارم روشی برای توصیف مجموعه‌ای از تحولات مستمر و قریب‌الوقوع در سیستم‌های حاکم بر ماست که اکثر ما در زندگی روزانه‌مان آن‌ها را بدیهی می‌دانیم. فناوری‌های نوظهوری که چهارمین انقلاب صنعتی را پیش می‌برند، بر دانش و سیستم‌های انقلاب‌های صنعتی پیشین متکی هستند. فناوری‌هایی نظیر هوش مصنوعی، رایانش ابری، زیست‌فناوری‌ها، واقعیت افزوده و مجازی و….

اما انقلاب صنعتی چهارم صرفاً توصیف تغییرات ناشی از فناوری نیست؛ بلکه فرصتی است برای شکل‌دهی به مجموعه‌ای از گفت‌وگوهای عمومی که می‌توانند به همۀ ما در درک بهتر نحوۀ ارتباط فناوری‌های جدید با یکدیگر و تأثیرگذاری‌های نهان و آشکار آن‌ها بر خودمان کمک کنند.

در این گزارش سعی شده است تا نگاهی اجمالی به چیستی انقلاب صنعتی چهارم شود، سیر تطور انقلاب‌های فناورانه بررسی شده و در نهایت پیشنهادهای سیاستی برای ایران ارائه شده است.

ویژگی‌های انقلاب صنعتی چهارم

کلاوس شوآب، یکی از پیش‌گامان تحقیقات در حوزه انقلاب صنعتی چهارم، معتقد است این انقلاب از 3 جنبه با انقلاب‌های صنعتی پیشین تفاوت دارد:

• سرعت: برخلاف انقلاب‌های صنعتی قبلی، انقلاب صنعتی چهارم به‌جای سرعت خطی از سرعت نمایی برخوردار است. این موضوع حاصل جهان چندوجهی و عمیقاً درهم‌تنیده‌ای که ما در آن زندگی می‌کنیم و این واقعیت است که فناوری‌های نوین موجب توسعه فناوری‌های جدیدتر و توانمندتر می‌شوند.
• گستره و عمق: انقلاب صنعتی چهارم بر انقلاب دیجیتال مبتنی است و ترکیبی از فناوری‌های مختلف ایجاد می‌کند که منجر به تغییر الگوهای بی‌سابقه در بخش‌های اقتصاد، کسب‌وکار و جامعه به‌صورت جداگانه می‌شود. این انقلاب نه‌تنها «چیستی» و «چگونگی» انجام کارها، بلکه «هویت» ما را تغییر می­دهد.
• تأثیر سیستمی: این انقلاب شامل تحول کلی سیستم‌ها در تمام کشورها (و داخل هر یک از کشورها)، شرکت‌ها، صنایع و جامعه به‌صورت کلی است.

حوزه‌های تغییر فناورانه در انقلاب صنعتی چهارم

انقلاب صنعتی چهارم با تغییرات بنیادین در سه حوزه اصلی شکل می‌گیرد که این سه حوزه عبارت است از: حوزه فیزیکی، زیستی و دیجیتال

در واقع، این سه حوزه در تعامل با یکدیگر قرار دارند و علاوه بر آنکه هرکدام از آنها به‌تنهایی با تغییرات جدی مواجه می‌شوند، در تعامل با یکدیگر نیز، باعث به‌وجودآمدن تغییرات عمیق‌تری می‌شوند که از آنها به‌عنوان تغییرات برافکن یاد می­شود که در این یادداشت به تغییرات دیجیتال آن می‌پردازیم.

فقط در حوزه دیجیتال، 3 تغییر بنیادی در فناوری‌های زیر تاکنون توانسته پیشرفت‌های چشمگیری را رقم بزند.

1. اینترنت اشیاء: اولین حوزه تغییر در این زمینه، اینترنت اشیاء است؛ بدین معنی که تمام مکان­‌ها، دستگاه­ها و … در زندگی بشر قابلیت اتصال به اینترنت و کنترل از راه دور را دارد. مثال ملموس آن خانه‌­های هوشمند است که این اتفاق در کشور ما نیز تا حدی شکل‌گرفته است. در واقع، اتفاقی که به‌واسطه اینترنت اشیاء در حال رخ‌دادن است، تحول جدی در تعامل میان کسب‌وکار و مشتری ایجاد خواهد کرد.
2. بلاک­چین: بلاک­چین (زنجیره بلوکی) فناوری پایه‌ای دیگری در حوزه دیجیتال است که به‌واسطه انقلاب صنعتی چهارم در حال شکل‌گیری و گسترش است. این فناوری که غیرمتمرکز بودن، شفافیت و امنیت و سرعت بالا از ویژگی­‌های منحصربه‌فرد آن است.
3. اقتصاد اشتراکی: سومین تغییر در حوزه دیجیتال مربوط به اقتصاد اشتراکی است که تقریباً این تغییر برای بسیاری از افراد شناخته شده است. در واقع، این حوزه تغییر که بر پایه پلتفرم استوار است، مفهوم و ارزش دارایی را تغییر می‌دهد، به‌طوری‌که، در حال حاضر، بزرگ­ترین شرکت تاکسیرانی دنیا حتی یک تاکسی به‌عنوان دارایی خود در اختیار ندارد و یا بزرگ­ترین شرکت تولید محتوا، خودش هیچ محتوایی تولید نمی‌کند؛ بنابراین، آنچه که در این حوزه قدرت آفرین و ارزش‌آفرین است، پلتفرم می‌باشد.
4. هوش مصنوعی: موضوع مهم و جدی دیگر در تغییرات حوزه دیجیتالی، هوش مصنوعی است که ارتباط تنگاتنگی با تغییرات در حوزه‌های مختلف دارد.

ایران و حرکت به‌سوی انقلاب صنعتی چهارم

پیشرفت دانش و ظهور فناوری‌های جدید، هم‌زمان فرصت‌ها و تهدیدهای بی‌شماری را پیشروی کشورها قرار می‌دهد و همان­طور که تجربه انقلاب‌های صنعتی اول تا سوم نشان می‌دهد، قدرت رهبری و جایگاه کشورها در حوزه‌های مختلف تقسیم‌بندی جهانی، متأثر از توانایی و ظرفیت کشورها در استفاده از این دانش و فناوری است. متأسفانه کشور ما در انقلاب‌های صنعتی پیشین نتوانست از فرصت‌های پیش‌آمده برای رشد و توسعه خود و همچنین اثرگذاری در اقتصاد جهانی بهره ببرد و تنها تبدیل به یک مصرف‌کننده نهایی دانش و فناوری شد. این بار نیز، این اتفاق با ظهور انقلاب صنعتی چهارم مجدداً در حال تکرار شدن است و باوجودآنکه بسیاری از اقتصادهای پیشرفته و یا درحال‌توسعه، در مسیر انقلاب صنعتی چهارم گام‌های جدی و عملی اثرگذار برداشته‌اند، کشور ما همچنان در غفلت از فرصت‌ها و ظرفیت‌­های پیش‌آمده به سر می­برد. حال اگر، بر اساس اهداف بلندمدتی که برای کشور در نظر گرفته‌ایم و به دنبال نقش و اثرگذاری جهانی در حوزه‌های مختلف هستیم، ناگزیر باید از مسیر انقلاب صنعتی چهارم عبور کنیم که این امر با ارائه یک پاسخ سیاستی مناسب با استفاده از تجارب کشورهای پیشرو در این زمینه امکان­پذیر است. کشورهای پیشرو در حوزه انقلاب صنعتی چهارم، عموماً اقدام به تدوین سندهای سیاستی در این حوزه کرده‌اند. کشور ما نیز به جهت شناسایی دقیق و بهره‌برداری از فرصت‌های این انقلاب صنعتی و دوری از تهدیدهای آن باید اقدام به تدوین سندی سیاستی نماید. در غیر این صورت، اگر غفلت از این فرصت ادامه یابد، باتوجه‌به دامنه وسعت و سرعتی که این انقلاب دارد، نمی‌توانیم اهداف جهانی و منطقه‌ای خود باتوجه‌به تقسیم‌بندی کار جهانی محقق سازیم.

دریافت فایل اصلی گزارش: