مهمترین نکته در راه‌اندازی، تکامل و رشد شرکت های استارتاپی، موضوع جذب سرمایه است. هر استارتاپی چرخه هزینه خود را دارد به طوری که بعد از دوره مرگ ایده ، سرمایه اولیه را جذب نموده ولی در مرحله بعدی  نیازمند حمایت توسط نهادهای مختلف و  تزریق منابع مختلف نظیر صندوق ها،تعاونی ها و شرکت های سرمایه گذاری می باشد. از طرفی قانونگذار نیز برای حمایت از شرکت‌های دانش بنیان تدابیری اندیشیده است ؛ در ماده ۵ قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان مصوب مجلس شورای اسلامی آمده است: به منظور کمک به تجاری سازی نوآوری­ها و اختراعات و شکوفاسازی و کاربردی نمودن دانش فنی از طریق ارائه کمک و تسهیلات قرض الحسنه و تسهیلات، بدون أخذ هرگونه تضمین و مشارکت با اختیار بخشش تمام یا بخشی از سهم مشارکت به شرکتها و مؤسسات دانش بنیان، صندوقی تحت عنوان صندوق نوآوری و شکوفایی وابسته به شورایعالی علوم، تحقیقات و فناوری و زیر نظر رئیس شورا تأسیس گردد. منابع مالی صندوق شامل کمکهای دولت، اعتبارات مندرج در بودجه سالانه، هرگونه کمک و سرمایه‌گذاری اشخاص حقیقی و حقوقی و شرکتهای دولتی وابسته و تابع، نهادهای عمومی غیردولتی و شهرداری­ها و شرکت­های وابسته و تابع می باشد.

شیوه‌های تامین مالی بنگاه‌های دانش‌بنیان :

علی رغم تاکیدات فراوان بر حمایت از اقتصاد دانش بنیان اما درحال حاضر شاهد مشارکت کم بانک‌ها در تامین مالی شرکت‌های دانش بنیان هستیم.از جمله ی راهکار های مشارکت بانک ها این است که می توانند با وام دادن و سرمایه گذاری کردن بر روی استارتاپ ها و شرکت های دانش بنیان  به آنها کمک نمایند. ازدیگر نهاد های تامین مالی می توان سرمایه گذاران فرشته  را نام برد.. این اشخاص معمولا در فازهای اولیه (فاز هسته) سرمایه‌گذاری می‌کنند. سرمایه گذار فرشته شخصی است با سرمایه­‌ی خالص بالا و از سرمایه‌­ی شخصیِ خود برای سرمایه‌گذاری استفاده می‌کند و برای این امر تنها به تصمیمات خود متکی است. هر سرمایه‌گذار فرشته­‌ در حوزه­‌ی خاصی از کسب و کار فعال است و میزان سرمایه‌گذاری آنها معمولاً مبالغی بین ۴۰ میلیون تا ۲ میلیارد تومان می‌باشد.. از دیگر نهادهای تامین مالی، سرمایه گذاران خطرپذیر هستند. آن دسته از سرمایه گذارانی که با تقبل مخاطرات قابل محاسبه و یا غیر قابل محاسبه، فعالانه با کارآفرینان همراه شده و با هدف کسب سود نقاط ضعف آنها را پوشش می دهند. سرمایه گذاری خطرپذیر فعالیت حرفه‌ای است که بیشتر از طریق صندوق‌ها یا شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر انجام می‌گیرد. سرمایه‌گذاران خطرپذیر اغلب زمانی وارد سرمایه‌‌گذاری در یک شرکت می‌شوند که آن شرکت قبلاً یک یا دو دوره توسط فرشتگان کسب و کار تأمین مالی شده‌ و محصول یا ایده آن، تست‌های بازار را با موفقیت پشت سر گذاشته و به دنبال تأمین مالی جهت تولید و بازاریابی است.

سرمایه گذاری‌های پرخطر

بطور کلی سرمایه گذاری در شرکت های دانش بنیان ، موضوعی پر ریسک است ؛ به همین منظور یکی از نهاد های تامین مالی که در این راستا و برپایه خرید ریسک در ازای مقادیری سهام بوجود می­آید ، صندوق های سرمایه گذاری با مدل سرمایه گذاری خطر پذیر  هستند.عملا یکی از مهم ترین منابع تأمین مالی شرکت های دانش بنیان، سرمایه گذاری خطرپذیر است. این روش تأمین مالی حدود نیم قرن است که در کشورهای اروپایی و آمریکایی و حدود ۱۰ تا ۲۰ سال است که در کشورهای آسیایی در حال اجرا می باشد. در واقع سرمایه گذاری خطرپذیر روشی است که در آن وجوهی توسط سرمایه گذاران خارج از شرکت وارد شرکت دانش بنیان می شود. مهم ترین ویژگی این روش تأمین مالی، قبول مخاطره و ریسک ذاتی و غیرداتی شرکت های دانش بنیان است. در توضیح باید عنوان کرد که شرکتهای دانش بنیان علاوه بر داشتن ریسک عادی که در سایر شرکتهای تجاری دیگر نیز وجود دارد از یک ریسک ذاتی برخوردارند که از مسائلی چون نوآوری، پیچیدگی بالای تولید و نقش غالب دانش و فناوری در تولید محصول و… نشأت می گیرد. به بیانی دیگر هدف اصلی شرکت های دانش بنیان تولید محصولات تجاری فناورانه است؛ این شرکت ها با به کار گیری دانش و فناوری نوین قصد دارند دست به تولید جدیدی بزنند که تاکنون سابقه نداشته (مانند تولید نرم افزار جدید، تولید انواع داروها برای بیماری­های خاص که تاکنون سابقه نداشتند و …)،  از طرفی ممکن است این شرکتها در مرحله تجاری سازی (مرحله تولید نهایی) نتوانند به نتیجه مطلوب برسند و این یعنی بالا بودن ریسک این شرکت ها در مقایسه با سایر شرکتهای تجاری. همین امر باعث شده که نهادهای معمولی تأمین مالی در ایران مانند بانک­ها تمایل نداشته باشند که در تأمین مالی این دسته از شرکت ها به آنها کمک کنند؛ چرا که احتمال شکست این شرکت ها در مرحله تولید نهایی و ورشکستگی آنها و به تبع ناتوانی آنها در باز پرداخت وامی که از این نهادها می گیرند زیاد است علاوه بر این، طبق یک قاعده بانکی که هرچه ریسک فعالیتی بالاتر باشد ، وثیقه‌ی سنگین تری هم نیاز است،  بانک درخواست وثیقه‌ی سنگینی می‌کند که البته در اکثر مواقع خارج ازتوان این شرکت‌های نوپا است. در نهایت تنها روش مطلوب به منظور تأمین سرمایه این شرکت ها، سرمایه گذاری خطرپذیر است. به این ترتیب در ایران نهادهایی مانند صندوق پژوهش و فناوری تأسیس شده است که بدون گرفتن وثیقه و تضمین و به عنوان سهام دار شرکت، از طریق سرمایه گذاری خطرپذیر، شرکت را از نظر مالی تأمین می کنند.

نقش کمرنگ بانک ها در تامین مالی دانش بنیان ها

در بین نهادهای تامین مالی ، بانک‌ها می‌توانند بسیار موثرتر عمل کنند.به گفته ی مدیرعامل بانک ملی در سال 1399 رشد پرداخت تسهیلات شبکه بانکی به شرکت های دانش بنیان قابل توجه بود و اکنون  میانگین پرداخت بانک ها به این شرکت ها در حدود 700 میلیارد تومان است. در صورتی که در صندوق نوآوری 4000 میلیارد تومان تسهیلات  به شرکت‌های دانش بنیان اختصاص داده شده است  و با وجود تعداد بانک های کشور و سرمایه های بسیار آنها 700 میلیارد تومان عدد  قابل توجهی نمی تواند باشد.در تامین مالی استارتاپ ها، مؤسسات مالی و بانکی نقش کمرنگی دارند. بالا بودن سود تسهیلات، وثیقه‌های سنگین موردنیاز، بالا بودن میزان مبلغ درخواستی و آینده مبهم سرمایه‌گذاری در شرکت ازجمله موانع پیش روی استارتاپ ها در استفاده از وام‌های بانکی است.  بدیهی است که با مشارکت بیشتر بانکها دولتی و خصوصی شاهد اتفاقات بسیار مثبتی در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها خواهیم بود . از طرفی شرکت های دانش بنیان در بخش اعتبار سنجی و ضمانت نامه با دغدغه های بزرگی مواجه هستند. چرا که عموما اغلب ایده ها برای نخستین بار مطرح می شوند و شاید پذیرش این ایده ها برای بانک و فرد سرمایه گذار سخت باشد. از سویی در پرداخت تسهیلات به عملکرد گذشته شرکت های دانش بنیان توجه می شود، در حالی که باید نگاه ما به آینده این شرکت ها باشد و در این زمینه می توانیم شرکت های اعتبارسنجی راه اندازی کنیم. با توجه به اینکه بسیاری از شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ ها در شرایط فعلی، ناچار به اخذ وام های بسیار از صندوق نوآوری هستند (حدود 2000 وام ) و صندوق نوآوری متحمل زیان های فراوانی گشته است ، با ورود گسترده بانک ها بخش عمده بار هزینه ای صندوق نوآوری نیز کاسته خواهد شد و تامین مالی شرکت های دانش بنیان شدت بیشتری خواهد گرفت با توجه به اینکه در قانون حمایت از شرکتها و مؤسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوریها و اختراعات که در تاریخ 5/8/1389 به تصویب رسید و در ماده پنجم آن نیز،این طور بیان شده که  بانک­ها می‌توانند بخشی از منابع تسهیلات موضوع صندوق نوآوری را تأمین نمایند.  به منظور تأمین منابع مالی صندوق، دولت موظف است از سال سوم به بعد در لایحه بودجه، حداقل نیم درصد (5/0%) از منابع بودجه عمومی خود را جهت کمک به این صندوق در نظر بگیرد.

با توجه به نکاتی که در بالا مطرح شد و ناظر به آمار های ارائه شده مشارکت بانک ها در تامین مالی شرکت های دانش بنیان حدود 17.5 درصد می باشد که عدد بسیار کمی می باشد درصورتی که بانک ها با مشارکت بیشتر و سرمایه گذاری بر روی استارتاپ ها هم سود خود را بالاتر می برند و از طرفی  موجب توسعه اکوسیستم نوآوری و فناوری نیز می شوند، البته استفاده حداکثری از ابزار ضمانت به عنوان یک مکانیزم مؤثر برای غلبه بر عدم‌‏کارایی بازارهای مالی و تشویق بیشتر مشارکت بانک‌‏ها و نیز سرمایه‌‏گذاران در تأمین مالی کسب‏‌و‏کارها از جمله راهکار هایی است که در جهت مشارکت بیشتر بانک ها در جهت سرمایه گذاری بر روی شرکت های دانش بنیان پیشنهاد می شود.راه دیگر مشارکت بانک ها هدایت اعتبار بانک ها به سمت و سوی سرمایه گذاری در صنایع است از جمله ی تجارب موفق درزمینه هدایت اعتبار دو کشور کره و ژاپن را می توان نام برد که در ادامه به آن می پردازیم.

رشد و ترقی شگفت‌آور ژاپن و کره به عنوان دو غول اقتصادی شرق آسیا در نیمه دوم قرن گذشته به میزان زیادی تحت تأثیر هدایت و مدیریت نظام حکمرانی بوقوع پیوست که به اتفاق محققان، هدایت اعتبارات توسط دولت به اهداف و بخش‌های خاص، عنصر محوری در این هدایت مقرون به توفیق بود ( Yoo, 2008). سازماندهی سیستم بانکی در این دو کشور دارای تفاوت‌هایی بود. ژاپن با یک طراحی سیاستی خاص، بانک‌ها را به نحوی سامان داده بود که انگیزه کافی برای تخصیص خلق پول به بخش‌ها و طرح‌های مدنظر حاکمیت را داشته باشند، اما برخورد کره بیش از ژاپن، مستقیم و چکشی بود که ملی‌سازی بانک‌های اصلی این کشور نماد بارز این شیوه از رفتار دولت کره است. مداخله دولت محدود به بخش بانکی نبود، بلکه بخش‌ها و صنایع هدفِ اصابت اعتبارات، توسط دولت گزینش شد. با وجود این، عاملیت فرآیند رشد در اختیار بخش خصوصی بود به این معنی که اعتبارات هدایت‌شده، به بخش‌ها و بنگاه‌های دولتی تعلق نمی‌گرفت. رصد نتایج تخصیص اعتبارات و گره‌زدن ادامه حمایت اعتباری به حصول نتایج مطلوب، تمهید سیاستی مکمل مهمی‌در تحقق اهداف مقام سیاست‌گذار بود.برخی مکانیزم های هدایت اعتبار به شرح زیر است:

• مکانیزم هدایت اعتبار به صورت مستقیم از طریق تعیین پروژه هدف (با مشخصه بزرگ مقیاس بودن وپیشران توسعه بودن) و الزام بانک‌ها به رعایت آنها؛
• مکانیزم هدایت اعتبار به صورت غیرمستقیم از طریق بازی با انگیزه‌ها؛ تمهید چماق و هویج با هدف تبعیت خودجوش بانک‌ها.

با توجه به مکانیزم هایی که در بالا بیان شد نظیر اعطای وام های بلندمدت بانک ها به استارتاپ ها،استفاده حداکثری از ابزار ضمانت و هدایت اعتبار بانک ها در جهت سرمایه گذاری بر شرکت های دانش بنیان و استارتاپ ها گام بلندی در جهت توسعه ی اقتصاد دانش بنیان برداشته خواهد شد و امید است در آینده کمتر شاهد مشکلات مالی در شرکت های دانش بنیان باشیم.